मधेशको दोहन: रित्तिँदो खेत, रित्तिँदो देश

यो हाम्रो नियति जस्तै भैसक्यो: "आफ्नो जीविकाका निम्ति खाडी मुलुक, शिक्षाका लागि निजी विद्यालय, सुविधा, सुरक्षा र विकासका लागि बसाइँसराइ, उद्योग व्यवसाय गर्न घुस, रोजगारीका लागि मधेश बाहेकका प्रदेश रोज्नु।" यो कुनै एक व्यक्तिको कथा होइन, यो मधेशको घर-घरको यथार्थ हो। तर हामी कहिल्यै सोच्दैनौं, हामी यो अवस्थामा कसरी र किन आयौं?

यसको जडमा छ— राजनीतिक दोहन। पहिले प्राकृतिक स्रोतसाधनको दोहन भयो, तर पछिल्लो समयमा त्योभन्दा भयानक राजनीतिक दोहन भैरहेको छ। अधिकारको नाममा आन्दोलन हुन्छन्, तर ती आन्दोलनका उपलब्धि केवल केही नेताहरूका लागि सत्ताको यात्रामा साधन बन्छन्। जनता जहाँको त्यहीँ रहन्छन्, तर नेताहरूको जीवनशैली रातारात बदलिन्छ।

विकास: जो कागतमा सुरु हुन्छ, कागतमै सकिन्छ

मधेशलाई नबुझेका र बाहिरबाटै परिचालित नेता-कार्यकर्ताको राजनीतिमा हालीमुहाली छ। उनीहरूका लागि विकास भनेको कागतमा योजना बनाउनु र कागतमै सम्पन्न भएको देखाउनु हो। वास्तविक विकास, जस्तै मानव संसाधनको विकास, सर्वसुलभ शिक्षा, किसानको बजारसम्म पहुँच, सार्वजनिक यातायात, र जैविक खेती, केवल नारामा सीमित छन्।

हामी यस्तो विकासको चक्रमा फसेका छौं, जहाँ:

• कुलोविनाको सडक बन्छ।

• पुस्तकालयविनाको विद्यालय भवन ठडिन्छ।

• शिक्षकविनाको कक्षाकोठा हुन्छ।

• किसानले ऋण पाउँछ, तर व्यापारीले अनुदान।

किसानको व्यथा: जसले सबैलाई पाल्छ, ऊ नै सधैं रित्तो

यो देशको सबैभन्दा ठूलो विडम्बना कृषि क्षेत्रमा देखिन्छ। बैंकहरूलाई हेर्नुहोस्:

• शहरको बाँझो घडेरीमा १० जना बस्ने क्षेत्रफल धितो राखेर करोडौं लगानी गर्छन्।

• तर हजारौंको पेट भर्ने उर्वर कृषि भूमि धितो राखेर केही लाख रुपैयाँ दिन आनाकानी गर्छन्।

बैंकले किसानले फलाएको अन्न किन्ने व्यापारीलाई विश्वास गर्छ, तर त्यो अन्न फलाउने किसानलाई विश्वास गर्दैन। जब नेपालमै उत्पादन भएको खाद्यान्न बजारमा पुग्ने बेला हुन्छ, त्यसलाई महँगो भन्दै रोकिन्छ र बाहिरबाट आयात गरिन्छ। यसबाट व्यापारीले नाफा कमाउँछ, सरकारले कर कमाउँछ, तर हाम्रो किसान ऋणमा डुब्छ।

अनि त्यही ऋण तिर्न ऊ आफ्नो उर्वर भूमि छोडेर खाडीको मरुभूमिमा पसिना बगाउन बाध्य हुन्छ। "बिचरा किसान न हो! भोको पेट, रित्तो खल्ती, अपहेलित, विश्वास नगरिएको... कसलाई के मतलब?"

अनि चुनाव आउँछ...

यो सबै पीडा र बेथितिको बीचमा चुनाव आउँछ। तर के हामी यी मुद्दाहरूमा सोच्छौं? या फेरि उही पुरानो चक्र दोहोर्याउँछौं?

किसानलाई के चाहिएको छ, देशलाई के चाहिएको छ, त्यो हाम्रो प्राथमिकतामा पर्दैन। हाम्रो प्राथमिकता हुन्छ: "अवसर जुरेछ, खाने, पिउने, घुम्ने, आफ्नो मान्छे खोज्ने।" हामी फेरि पनि आफ्नो व्यक्तिगत र क्षणिक फाइदा हेर्छौं। हामी बिर्सन्छौं कि आज हजार रुपैयाँमा हाम्रो भोट किन्ने नेताले भोलि हाम्रो भविष्य बेचिरहेको हुन्छ।

निष्कर्षमा, मधेशको यो दुर्दशाका जिम्मेवार केवल नेता र पार्टी मात्र होइनन्, हामी आफैं पनि हौं। जबसम्म हामी आफ्नो मतको शक्ति बुझ्दैनौं र क्षणिक लोभ-लालचभन्दा माथि उठेर सोच्दैनौं, तबसम्म यो राजनीतिक दोहन चलिरहन्छ। खेतहरू रित्तिरहन्छन्, र खेतसँगै हाम्रो देशको भविष्य पनि रित्तिरहन्छ। अब सोच्ने पालो हाम्रो हो: के हामी फेरि पनि आफ्नो खल्ती हेर्ने, कि आउने पुस्ताको भविष्य?